KURAN’DA MECAZ VE TEŞBİHİN DAYANILMAZ HAFİFLİĞİ…

Kur’an’ın nazil olmaya başladığı zamanlarda edebi sanatlar oldukça sık kullanılan bir propaganda aracı idi. Anlatılmak istenenler edebi sanatların gücü ile taraflara ayrı bir güç sağlamaktaydı. Kur’an’ın en büyük mucizelerinden biri de edebi gücüdür. Kur’an’daki bu edebi zenginliği görmezden gelirsek ayetleri aslına uygun anlamanın önü kapatılabilir.

Ne yazık ki günümüzde Müslümanlar Kur’an’daki edebi sanatları ve özellikle mecaz anlatımları görmezden gelerek Kur’an’ın anlamının aslından uzaklaşmasına sebep olmuştur.

Kur’an’daki mecazi anlatımların varlığını kabul etmeyenlerin anlayarak Kur’an okumaları yapmadığı ortaya çıkmaktadır. Yada Kur’an’ı hatim mantığıyla okuyup sevap kazanma şeklinde okumalar yapmaktadırlar.

Bunun sonucunda Kur’an’ı kendi dilinden de okusa işin içinden çıkamamak gibi durumlarla karşı karşıya kalınmaktadır.

Bu makalede özellikle Kur’an’da mecaz olmadığını iddia eden anlayışa sahip insanlara Kur’an’dan örnekler vererek mecaz olduğunu ispatlamaya çalışacağım.

1. ALLAH İLE İLGİLİ MECAZLAR:
“Yahudiler, “Allah’ın ELİ SIKIDIR!” dediler; sıkılaştı elleri ve bu düşüncelerinden dolayı rahmetten dışlandılar. Aksine O’nun İKİ ELİDE sonsuzca açıktır,…’’ (maide 64)
“Ellerimle yarattım” (Sad:75) 
“Eller üzerinde seçip çıkardı” (Al-i İmran:33) 
“Allah arşa istiva etti..’’ (Araf 54)
Yukarıda ki ayetlerde ‘Allah’ın eli’ ifadesini mecaz değilde, olduğu gibi anlayacak olursak Allah’a şekil izafe ederek saçma sapan bir iş yapmış olacağız. Çünkü Allah’a benzer hiçbir şey yoktur. “O’na benzer hiç bir şey yoktur.’’ (Şura 11)

2. DOĞA İLE İLGİLİ MECAZLAR:
“Beyaz iplik, siyah iplikten ayırt edilene dek…” ( Bakara:187 )
“Nefes alıp verdiği zaman sabaha andolsun’’ ( tekvir 18)
“yürüdüğü zaman geceye…’’ ( fecr 4)
Yukarıdaki ifadeleri mecaz olarak algılamazsak, doğayı anlayamaz ve işin içinden çıkamayız.

Bunun gibi Kur’an’da bir çok mecaz anlatımlar vardır.
Kıyamet için kullanılan, “Çocukları ihtiyarlatan o gün” (Müzzemmil:17)
“Allah’tan daha güzel boyası olan kim var.’’ (bakara 138)
“Topluca Allah’ın ipine yapışın” ( Ali İmran:103 )
“Kadınlarınız sizin tarlanızdır;…’’ (Bakara 223)

Kur’an’a baktığımızda yüzlerce mecaz ifadelerle karşılaşmaktayız.
Bu tarz ayetleri mecazi anlamak zorundayız.

Bunun dışında Kur’an’da bir çok edebi sanat kullanılmıştır. Özellikle peygamber kıssaları ve peygamber mucizeleri konularında, ahiretle ilgili ayetlerde bu sanatlar sıkça kullanılmıştır.

Kur’an insan psikolojisine en uygun şekilde hitap eder. Unutmamamız gereken en önemli konu Kur’an’ın mesajının evrenselliğidir.

Mesela Kur’an’ın ilk muhatapları kızgın çöl sıcağında yaşayan insanlardı. Ağaca, suya ve gölgeliğe çok ihtiyaç duyulan bir ortam. Bu ortamda yaşayan insana seslenen Allah, cenneti anlatırken herhalde o insanların psikolojisi üzerinden dil kullanacaktı. Bakıyoruz ki; cennetle ilgili ayetlere, altından ırmaklar akan, gölgelikleri olan serin bir ortam anlatılmaktadır.

Allah farklı bir boyutu anlatırken insanın dünyadaki formatı üzerinden cümleler kurarak anlatıyor. Hal böyleyken Kur’an’daki edebi sanatları görmezden gelmek mesajı anlamanın önündeki en büyük engellerden biri olacaktır.

Her şeyin doğrusunu bilen yüce Allah’tır.

Erkan ERDOĞAN